Jakub Zwierżdżyński, radca prawny
Pomimo walki ze strony wielu organizacji pozarządowych oraz lekarzy z nałogiem palenia papierosów, którego negatywne skutki w szczególności odbijają się w stanie zdrowia palacza oraz osób z jego otoczenia (tzw. bierni palacze), to jednak nadal wiele osób, w tym również pracowników, przeznacza czas na palenie papierosów. Jeśli tego rodzaju czynność jest wykonywana w czasie wolnym od pracy, to jest dobrowolna decyzja palacza. Jeśli jednak ów palacz jest jednocześnie pracownikiem, to często zdarza się, że w godzinach przeznaczonych na wykonywanie pracy poświęca on czas na palenie papierosów. W zależności od stanu nałogu taki pracownik-palacz papierosów może nie wykonywać w trakcie dniówki nawet godzinę pracy dziennie, co z kolei niewątpliwie odbija się na efektywności jego pracy. Na tym tle rodzą się problemu związane z rozliczaniem czasu pracy takiego pracownika.
Palenie przez pracownika papierosów w godzinach pracy a jego czas pracy
Zgodnie z przepisem art. 128 § 1 Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (zwanej dalej „KP”), „czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy.”. Tymczasem nie ma wątpliwości, że czas poświęcany – w trakcie godzin pracy – przez pracownika na palenie papierosów nie jest czasem pozostawania przez niego w dyspozycji pracodawcy, skoro pracownik nie wykonuje w tym czasie pracy ani nawet nie pozostaje w gotowości do jej wykonywania, a zarazem ten czas wykorzystuje na załatwianie swojej prywatnej sprawy, jaką niewątpliwie jest nałóg palenia papierosów. Oczywistym jest bowiem to, że jeśli pracownik pali papierosy w miejscu do tego wyznaczonym u pracodawcy np. w tzw. palarni), to wcześniej musi w tym celu opuścić swoje miejsce pracy, a w konsekwencji w tym samym czasie faktycznie nie pracuje. Z jednej strony, taki czas jest zatem zupełnie nieefektywny z punktu widzenia interesów pracodawcy, zaś z drugiej strony, pracownik przerywa wykonywanie pracy w sposób niezaplanowany (jeśli palenie tytoniu odbywa się poza zaplanowanymi przerwami w pracy), czym narusza obowiązek przestrzegania czasu pracy oraz poświęcenia go w całości (poza ustalonymi przerwami w pracy) na efektywne wykonywanie pracy, za co otrzymuje wszak wynagrodzenie.
Ponadto należy stwierdzić, iż „wypalenie” przez pracownika jednego papierosa – w tym obejmujące czas dojścia pracownika do miejsca przeznaczonego na palenie, następnie wypalenie papierosa, oraz powrót do miejsca pracy – zajmuje kilka, a nawet kilkanaście (jeśli nie więcej) minut, wliczając do tego jeszcze czas rozmów pozasłużbowych często występujących przy takim „spalaniu” papierosa z innymi pracownikami oddającymi się temu samemu nałogowi. Tak więc nie ulega wątpliwości, iż pracownicy, którzy palą papierosy w godzinach pracy, poświęcają na to jakiś czas dziennie, a który to łączny czas nierzadko może wykraczać poza ustawową przerwę 15-minutową (przepis art. 134 KP).
Jeśli zatem pracownik pali papierosy w czasie, w którym powinien pozostawać w dyspozycji pracodawcy (w miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy), lecz w tej dyspozycji nie pozostaje, gdyż opuszcza miejsce pracy, aby się udać do miejsca wyznaczonego na palenie papierosów, to świadomie opuszczając w ten sposób pracę – nawet parokrotnie w ciągu dnia – ogranicza swoją dyspozycyjność, co jednoznacznie wspiera tezę, że czas przeznaczony na palenie papierosów nie jest czasem pracy pracownika, w rozumieniu przepisu art. 128 § 1 KP.
W konsekwencji, skoro w czasie palenia papierosów pracownik nie pozostaje – w rozumieniu prawa pracy – w gotowości do świadczenia pracy i w dodatku niemożność wykonywania w tym czasie pracy nie jest spowodowana przyczyną leżącą po stronie pracodawcy, to w konsekwencji za ten czas pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia (przepis art. 81 § 1 KP). Zwraca się bowiem uwagę na to, że zgodnie z przepisem art. 80 KP, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia – zasadniczo – tylko za czas faktycznie przepracowany, a za okresy nieświadczenia pracy tylko wtedy, gdy przepis prawa pracy wyraźnie tak stanowi. Tymczasem nie ma żadnego przepisu, który przewiduje, że za czas palenia papierosów, w godzinach pracy, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Zarazem, szczegółowe zasady dotyczące palenia papierosów powinny – jako że dotyczą one kwestii związanych z organizacją i porządkiem w procesie pracy (przepis art. 104 § 1 KP) – zostać uregulowane w regulaminie pracy. Co przy tym istotne, wprowadzone przez pracodawcę zasady dotyczące kwestii palenia papierosów w godzinach pracy powinny być jednakowe dla wszystkich pracowników (zarówno produkcyjnych, jak również administracyjnych), aby uniknąć ewentualnego zarzutu co do nierównego traktowania pracowników w zatrudnieniu.
Palenie papierosów w godzinach pracy a ustawowa przerwa w pracy
Przerwa w pracy, przewidziana przepisem art. 134 KP, oznacza, że pracownik może opuścić wyznaczone stanowisko pracy. Choć omawianą przerwę potocznie określa się jako tzw. przerwę śniadaniową, czyli na spożycie posiłku, to de iure przysługuje ona niezależnie od celu, w jakim pracownik ją ostatecznie wykorzysta. Teoretycznie może więc ona zostać wykorzystana na palenie papierosów. Udzielenie omawianej przerwy jest powszechnym obowiązkiem pracodawcy zależnym tylko od dobowego wymiaru czasu pracy pracownika. Pracodawca jest bowiem obowiązany do wprowadzenia 15-minutowej przerwy w pracy, gdy dobowy wymiar czasu pracownika wynosi co najmniej sześć godzin. Gdy dobowy wymiar czasu pracy jest dłuższy niż 9 lub 16 godzin, pracownikowi przysługują odpowiednio dwie lub trzy przerwy, które są wliczane do czasu pracy pracownika.
Doktryna prawna jest jednak zgodna co do tego, że omawianej, ustawowej przerwy w pracy nie można dzielić na krótsze (np. pięciominutowe) przerwy. I tak:
Z kolei, co do samej możliwości ewidencjonowania wyjść pracownika do palarni w ramach ustawowej przerwy od pracy, to nie ma prawnych przeciwwskazań do tego, bowiem pracodawca ma prawo kontrolować godzinę rozpoczęcia i zakończenia korzystania przez pracownika z omawianej przerwy, chociażby w celu zweryfikowania, czy pracownik nie przekracza przysługującego mu czasu na tę przerwę.
Palenie papierosów w godzinach pracy a przerwa w pracy w związku z pracą wykonywaną przy obsłudze monitora ekranowego
Zgodnie z przepisem § 7 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (zwanego dalej „Rozporządzeniem”), „pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom:
1) łączenie przemienne pracy związanej z obsługą monitora ekranowego z innymi rodzajami prac nie obciążającymi narządu wzroku i wykonywanymi w innych pozycjach ciała – przy nieprzekraczaniu godziny nieprzerwanej pracy przy obsłudze monitora ekranowego lub
2) co najmniej 5-minutową przerwę, wliczaną do czasu pracy, po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora ekranowego.”.
Z powołanego przepisu wynik zatem, że pracownikom wykonującym pracę przy obsłudze monitora ekranowego pracodawca ma obowiązek – aczkolwiek wedle swego wyboru, a nie wyboru pracownika – zapewnić pracownikowi naprzemienne łączenie pracy związanej z obsługą monitora ekranowego z innymi rodzajami prac (nieobciążającymi wzroku i wykonywanymi w innych pozycjach ciała), bądź udzielać mu 5-minutowej przerwy po każdej godzinie omawianej pracy. Z kolei, owymi innymi rodzajami prac, które odciążają wzrok i siedzącą pozycję ciała, a zarazem stanowią swoistą przerwę dla pracownika wykonującego pracę przy monitorze, mogą być wszelkie zadania nierodzące konieczności pracy przy monitorze (np. sprowadzające się do spotykania się z innymi współpracownikami i podejmowania rozmów na tematy służbowe, w trakcie których z jednej strony, pracownik nie pracuje nieprzerwanie przy monitorze przez całą godzinę, a z drugiej strony odciąża wzrok). Ponadto, pracownicy zapewne korzystają z przerw na załatwianie spraw fizjologicznych, w trakcie których również nie pracują przy monitorze, a które to przerwy – uwzględniając czas na dojście do toalety i powrót do stanowiska pracy – z pewnością zajmują co najmniej 5 minut każda. Tak więc, jeśli charakter pracy pracowników oraz ich zakres zadań nie wymusza na nich permanentnego siedzenia lub stania przed monitorem ekranowym, przez całą godzinę, lecz w ramach różnorodnych zadań służbowych wykonują oni różne czynności, w tym niewymagające ciągłej pracy przy monitorze, a do tego korzystają z przerw na załatwianie potrzeb fizjologicznych, czy też na zrobienie sobie kawy lub herbaty, to można bronić stanowiska, że pracodawca realizuje ciążący na nim obowiązek przewidziany przepisem § 7 Rozporządzenia, a tym samym wspomnianym pracownikom nie przysługuje jeszcze dodatkowa 5-minutwa przerwa w związku z pracą przy monitorze ekranowym, którą pracownicy mogliby ewentualnie wykorzystać na palenie papierosów.
Jeśli jednak nie ma możliwości wprowadzenia pracownikom łączenia naprzemiennego wykonywania pracy przy monitorze z innymi rodzajami czynności, wtedy pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom możliwość korzystania z 5-minutowej przerwy, w każdej godzinie nieprzerwanej pracy przy monitorze. Przerwa taka jest wliczana do czasu pracy, natomiast to, na co pracownik wykorzysta taką przerwę jest już prywatną sprawą pracownika. Oznacza to, że pracownik może taką przerwę od pracy przy monitorze wykorzystać również na palenie papierosów. Zarazem jednak zwraca się na fakt, że przerwa wynosi 5 minut, gdy tymczasem czas konieczny na wypalenie papierosa (wraz z dojściem do palarni i powrotem do miejsca pracy) zapewne jest dłuższy. Dlatego też, jeśli pracownik zamierza korzystać z przerwy od pracy przy monitorze na palenie papierosów, to musi się zmieścić z tym krótkim czasie, aby się nie narazić na zarzut naruszenia podstawowego obowiązku pracowniczego, jakim jest przestrzeganie ustalonego u pracodawcy czasu pracy (przepis art. 100 § 2 pkt 1 KP). Należy przy tym stwierdzić, że o możliwości korzystania z omawianej przerwy i czasie jej wykorzystania po każdej godzinie pracy przy monitorze decyduje samodzielnie pracownik, któremu taka przerwa przysługuje.
Klikając „Akceptuję cookies”, zgadzasz się na przechowywanie plików cookie na swoim urządzeniu w celu usprawnienia nawigacji w witrynie, analizy korzystania z witryny i pomocy w naszych działaniach marketingowych.