Marta Łojek, adwokat
W praktyce nierzadko możemy spotkać się z oświadczeniami nazywanymi „zgodą na rozpowszechnianie wizerunku budynku” w szczególności poprzez rozpowszechnianie zdjęć tego budynku. Czy taki dokument jest w ogóle potrzebny? Na to pytanie postaram się odpowiedzieć w poniższym artykule, a to z uwzględnieniem przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej również jako: „Prawo autorskie”).
Zagadnienie fotografowania budynków w kontekście ochrony prawnoautorskiej to złożony przypadek. W takiej sytuacji bowiem możemy mówić zarówno o twórczości architektonicznej, jak i fotograficznej. Hasła typu „Nie używaj moich zdjęć, bo chronią je moje prawa autorskie!” mogą świadczyć o wzroście świadomości społeczeństwa co do zakresu uprawnień z tytułu praw własności intelektualnej. Abstrahując od kwestii tego, czy rzeczywiście każde zrobione przez człowieka zdjęcie zasługuje na miano utworu, warto się zastanowić również nad tym, czy to co jest przedmiotem tej fotografii nie stanowi takiego utworu i nie jest objęte ochroną. Czy można zatem dowolnie rozpowszechniać zdjęcia z „wizerunkiem” budynków? A może potrzebna jest na to zgoda? Odpowiedź brzmi: to zależy.
„Wizerunek” budynku
Na gruncie Prawa autorskiego pojęcie „wizerunku” odnosi się co do zasady do osoby fizycznej, a nie budynku (art. 81 i n. Prawa autorskiego). W tym zakresie stanowisko wynikające z doktryny jest spójne.
Co więcej, wizerunek osoby stanowi rodzaj dobra osobistego chronionego przepisami Kodeksu cywilnego oraz danych osobowych zgodnie z przepisami tzw. RODO.
W tym kontekście znaczenie może mieć zatem, co lub kto faktycznie zostanie ujęty na konkretnych fotografiach (np. osoba powszechnie znana) i w jakich okolicznościach zostanie ono wykonane (np. w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych, w zgromadzeniu, w trakcie imprezy publicznej). Te czynniki mogą decydować o tym czy rozpowszechnianie fotografii z wizerunkiem danej osoby będą naruszać prawa do ochrony jej wizerunku czy też nie.
Pojęcie „wizerunku” w rozumieniu Prawa autorskiego, jak ustaliliśmy na wstępie, nie odnosi się jednak co do zasady do budynku. Czy jest on zatem chroniony w jakikolwiek inny sposób?
Budynek jako utwór
Budynek może jednak stanowić utwór w rozumieniu Prawa autorskiego (po spełnieniu ustawowych przesłanek) i być chroniony przepisami wskazanej ustawy jako m.in. utwór architektoniczny (art. 1 ust. 2 pkt 6) Prawa autorskiego). Do korzystania i rozporządzania utworem uprawniony jest natomiast podmiot, któremu przysługują do niego autorskie prawa majątkowe Z mocy prawa takim podmiotem jest twórca utworu (art. 17 Prawa autorskiego). Należy jednak pamiętać, że autorskie prawa majątkowe jako zbywalne, mogą być przeniesione również na inny podmiot.
Znaczenie ma również to, że autorskie prawa majątkowe do utworu wygasają, np. z upływem siedemdziesięciu lat od końca roku, w którym zmarł jego twórca (art. 36 pkt 1) Prawa autorskiego). Warto jednak pamiętać, że wygaśnięciu nie ulegają autorskie prawa osobiste do utworu. „Chodzi w tym przypadku przede wszystkim o informowanie przy okazji rozpowszechniania fotografii utrwalającej obiekt o nazwisku jego projektanta, czyli o osobiste prawo autorskie do oznaczania utworu (jego egzemplarzy) nazwiskiem autora.” (R. Golat, Korzystanie z fotografii obiektów budowlanych (uwarunkowania wynikające z ochrony praw autorskich), ABC.)
Dlatego przed skorzystaniem ze zdjęcia danego budynku, najpierw warto się zastanowić na aktualnym stanem praw autorskich do niego, w tym czy autorskie prawa majątkowe do tego utworu pozostają w mocy, komu przysługują, a nadto kto jest uprawniony z tytułu autorskich praw osobistych do tego utworu. Korzystanie z niego bez zgody tego podmiotu może przesądzać o naruszeniu jego praw, a żeby tego uniknąć rozważyć należy zawarcie co najmniej umowy licencji w tym zakresie.
Prawo panoramy
Czy rzeczywiści zatem jest tak, że za każdym razem, gdy robię zdjęcie budynku i chcę je rozpowszechnić muszę najpierw doszukać się jego twórców? Otóż, nie zawsze! Ustawodawca przewidział bowiem uciążliwość tej sytuacji i przewidział wyjątek w tym zakresie.
Zgodnie z tzw. „prawem panoramy” wolno rozpowszechniać utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach, jednakże nie do tego samego użytku (art. 33 pkt 1) Prawa autorskiego). „Aktualna redakcja przepisu regulującego dozwolony użytek panoramy pozwala objąć jego hipotezą wszelkie utwory. W praktyce najczęściej będą to utwory: architektoniczne (utrwalone w formie budowli lub szerzej obiektów budowlanych) (…).” (A. Niżankowska-Horodecka [w:] Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych [w:] Ustawy autorskie. Komentarze. Tom I, red. R. Markiewicz, Warszawa 2021, art. 33.). Za przykład takiego rozpowszechniania podaje się „(…) udostępnienie zdjęć obejmujących widoki utworów umieszczonych przy ulicach czy na placach w portalu społecznościowym czy na swojej stronie internetowej (…)” (A. Niżankowska-Horodecka [w:] Komentarz do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych [w:] Ustawy autorskie. Komentarze. Tom I, red. R. Markiewicz, Warszawa 2021, art. 33.). Należy jednak pamiętać, że „Z zakresu stosowania komentowanego przepisu wyłączone są jednak miejsca publicznie dostępne wewnątrz budynków (np. hole).” (A. Urbański [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. W. Machała, R. M. Sarbiński, Warszawa 2019, art. 33.).
Powyższe oznacza, że wyrażanie zgody (przez uprawnione do tego podmioty) na rozpowszechnianie utworu w konkretnych przypadkach nie jest co do zasady wymagane. W przypadku budynku istotne jest natomiast m.in., gdzie dany budynek jest położony oraz jaki jakiego fragment zostanie ujęty na zdjęciu. Co więcej, trzeba mieć na uwadze, że prawo panoramy, jak inne postaci dozwolonego użytku, ma swoje ograniczenia. Nie może ono naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy (art. 35 Prawa autorskiego).
Budynek a znak towarowy
Na marginesie warto dodać, że mediach pojawiają się również informacje na temat zakazu fotografowania budynków zarejestrowanych jako znaki towarowe, a to na przykładzie ujęć do teledysku Katy Perry na Moście Świętokrzyskim w Warszawie oraz ujęć Stadionu Narodowego.
Każdy case wymaga indywidualnej oceny, ale należy pamiętać, że ochrona zarejestrowanych znaków towarowych na gruncie ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności ma co do zasady służyć przeciwdziałaniu ich wykorzystywania do oznaczania towarów produkowanych lub usług świadczonych w ramach danego przedsiębiorstwa, i to jedynie w zakresie klas towarów i usług klas ujawnionych w procedurze rejestracji danego znaku towarowego, a nie zabraniać ich fotografowania.
Podsumowanie
Klikając „Akceptuję cookies”, zgadzasz się na przechowywanie plików cookie na swoim urządzeniu w celu usprawnienia nawigacji w witrynie, analizy korzystania z witryny i pomocy w naszych działaniach marketingowych.
