Po co prawnik w parku narodowym?

Takie pytanie zadałam sobie prawie 7 lat temu, gdy powierzono mi obsługę prawną jednego z parków narodowych – państwowej osoby prawnej. Ta obsługa najbardziej „pasowała” do prawnika zajmującego się sprawami podmiotów publicznych. Stanowiła ono przy tym duże wyzwanie dla młodego adwokata – i stanowi do dziś, z tą różnicą, że dziś nie wyobrażam sobie życia zawodowego bez parków narodowych 😉 Prywatnego zresztą też – bo prawnik w parku narodowym nie tylko pracuje, ale też odpoczywa 😉

Park to nie tylko las

Parki narodowe wielu niezasadnie kojarzą się wyłącznie z lasami. Lasy to lasy, a parki narodowe to parki narodowe 😉 Park narodowy to najwyższa forma prawna ochrony przyrody (art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie przyrody). Sama ochrona przyrody, w rozumieniu ustawy o ochronie przyrody, polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody: 1) dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów; 2) roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową; 3) zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia; 4) siedlisk przyrodniczych; 5) siedlisk zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów; 6) tworów przyrody żywej i nieożywionej oraz kopalnych szczątków roślin i zwierząt; 7) krajobrazu; 8) zieleni w miastach i wsiach; 9) zadrzewień. Obszar parku narodowego to m.in. obszar gór, łąk, jezior i innych zbiorników i cieków wodnych, torfowisk i lasów. To także teren dużej ilości zakazów – w parkach narodowych zabrania się m.in. budowy lub przebudowy obiektów budowlanych i urządzeń technicznych, z wyjątkiem obiektów i urządzeń służących celom parku narodowego (art. 15 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie przyrody).

Jest jeszcze otulina, czyli strefa ochronna granicząca z formą ochrony przyrody i wyznaczona indywidualnie dla formy ochrony przyrody w celu zabezpieczenia przed zagrożeniami zewnętrznymi wynikającymi z działalności człowieka.

Praca terenowa

Funkcjonowanie parku narodowego jako państwowej osoby prawnej i organu administracji w określonych sprawach z zakresu ochrony przyrody, wiąże się oczywiście z koniecznością wypełniania szeregu obowiązków i uprawnień wynikających wprost z przepisów prawa. Szereg tych kompetencji przypisana została dyrektorowi parku narodowego:

1. Wydawanie opinii w sprawach o uchylenie zakazów obowiązujących w parkach narodowych, co ma znaczenia dla możliwości uzyskania decyzji inwestycyjnych, m.in. pozwolenia na budowę.
2. Zarządzanie nieruchomościami stanowiącymi własność parków narodowych i tych oddanych parkom narodowym w użytkowanie wieczyste.
3. Wykonywanie prawa pierwokupu nieruchomości położonych w granicach parku narodowego.
4. Udostępnienia informacji o środowisku i informacji publicznej.
5. Prowadzenie postępowań administracyjnych, np. w zakresie wyłączenia gruntu z produkcji leśnej, uzgadnianie zezwoleń na usunięcia drzew lub krzewów.
6. Uzgadnianie projektów planów ogólnych w zakresie ustaleń mogących mieć wpływ na ochronę przyrody parku narodowego, w części dotyczącej parku narodowego i jego otuliny.
7. Uzgadniania projektów decyzji o warunkach zabudowy w odniesieniu do obszarów położonych w granicach parku i jego otuliny.
8. Sprawowanie nadzoru nad gospodarką leśną w lasach na terenie parków narodowych.
9. Udostępnianie obszaru parku narodowego na zasadach określonych w planie ochrony lub zadaniach ochronnych i w zarządzeniach dyrektora parku narodowego.
10. Zawieranie umów przy zastosowanie regulacji Prawa zamówień publicznych.
11. Wydatkowanie środków publicznych z zastosowaniem przepisów ustawy o finansach publicznych.
12. Pełnienie funkcji oskarżyciela publicznego w sprawach wybranych wykroczeń związanych z ochroną przyrody na terenie parków narodowych.
13.  (…)

Nie sposób wymienić wszystkich spraw z udziałem parków narodowych, w których ujawnia się aspekt prawny. To naturalny obszar działania prawnika właśnie, który może wesprzeć pracowników merytorycznych parku. Tu wspomnieć należy, że istotny zakres pracy w parku narodowym to jednak praca w terenie. Prawnik w terenie także się odnajdzie, dokonując koniecznych oględzin problemów prawnych w ich naturalnym środowisku. Ten aspekt obsługi prawnej wiąże się z przyjemnym podróżowaniem po kraju (nie dla wszystkich oczywistym faktem jest, że parków narodowych mamy w Polsce 23 – i zajmują one ok. 1% powierzchni) i wykonywaniem pracy nie tylko zza biurka 😉

Ludzie

Pracownicy parków narodowych to generalnie osoby z ogromną wiedzą fachową i pasją do przyrody w różnych jej wymiarach. Argumenty natury przyrodniczej koniecznie należy przełożyć na argumenty prawne m.in. w sprawach wyszczególnionych powyżej. To właśnie ten najfajniejszy wymiar prawnego wsparcia podmiotu publicznego, w którym możliwe jest wzajemne podzielenie się wiedzą i zawodowym doświadczeniem. Jak w każdym podmiocie publicznym, wyzwaniem (w jaki najbardziej pozytywnym rozumieniu tego słowa) dla prawnika jest także współpraca ze służbami księgowymi parku oraz z organem nadzoru, czyli ministrem właściwym ds. środowiska.

Kapitalnie istotne są nasze spotkania podczas prawniczych szkoleń w tematyce różnej, ale zawsze związanej z aspektem stosowania prawa dla ochrony przyrody i realizacji zadań przypisanych parkom narodowym. Mnie oczywiście najbardziej cieszą te o procedurach administracyjnych 😉

Niebanalne zagadnienia prawne

Obsługa prawna parków narodowych pozwala na zetknięcie się z nie do końca jeszcze przeprocedowanymi przez sądy zagadnieniami prawnymi. To kwestie związane np. z:

1. Koniecznością uwzględniania stanowiska parku narodowego w procedurze planowania przestrzennego – znacznie szerzej o tym szczególnie ciekawym dla mnie zagadnieniu w kancelaryjnym e-booku: https://sowislo.com.pl/nasze-projekty/e-book/wybrane-aspekty-prawne-planowania-i-zagospodarowania-przestrzennego-istotne-dla-ochrony-przyrody/
2. Wykonywaniem prawa pierwokupu nieruchomości położnej w granicach parku narodowego z jednoczesnym zakwestionowaniem ceny sprzedaży, którą ostatecznie ustala sąd powszechny w przypadku, gdy cena ta rażąco odbiega od jej wartości rynkowej.
3. Kwestionowaniem ważności umów sprzedaży nieruchomości zawartych w formie aktu notarialnego, w przypadkach, w których doszło do pominięcia uprawnienia parku narodowego do wykonania prawa pierwokupu, w szczególności w tych przypadkach, gdy pojawia się problem podstawy prawnej ustalenia granic parku narodowego.
4. Ustalaniem sposobu naprawienia szkody przyrodniczej związanej z działalnością zakładu górniczego.
5. Postępowaniami administracyjnymi, w których dochodzi do wydania decyzji inwestycyjnej dla zamierzeń budowlanych na terenie parków narodowych.
6. Ustaleniem statusu prawnego dyrektora parku narodowego w kontekście charakteru prawnego aktów wydawanych przez dyrektora i dopuszczalności kwestionowania przed sądem administracyjnym zarządzeń wydawanych przez dyrektora (np. postanowienie NSA z 9.1.2024 r., III OSK 3157/23).

Podsumowanie

W ramach krótkiego podsumowania chciałabym podzielić się refleksją, że:

Po pierwsze: prawo jest wszędzie, także w lesie 😉

Po drugie: obsługa prawna wyspecjalizowanych podmiotów prawa pozwala na rozwijanie warsztatu argumentacji prawnej z uwzględnieniem aspektu ważenia różnych, ale równoważnych wartości.

Po trzecie: w zawodowym życiu prawnika nigdy nie wiadomo, które zadanie przed nami postawione okaże się strzałem w dziesiątkę.

Fotografie własne, wykonane przy okazji świadczenia pomocy prawnej dla parków narodowych bądź po prostu w parkach narodowych. Nie zawsze jestem w stanie ustalić kiedy jestem już po pracy 😉