Jakub Zwierżdżyński, radca prawny
W chwili obecnej toczy się w mediach gorąca dyskusja wokół planowanej reformy Państwowej Inspekcji Pracy, na skutek której inspektorzy pracy mają zostać wyposażeni w uprawnienie do wydawania decyzji, mocą której umowa cywilnoprawna będzie traktowana jako umowa o pracę. Tymczasem, wśród przedsiębiorców nadal dość powszechną praktyką jest zatrudnianie osób na podstawie umów cywilnoprawnych. Z kolei na tym tle nadal wątpliwości budzi to, czy taki podmiot zatrudniający ma obowiązek przeprowadzić wobec zleceniobiorcy (wykonawcy – w przypadku umowy o dzieło) szkolenia z zakresu bhp, bądź obowiązek skierować taka osobę na profilaktyczne badania lekarskie.
Zgodnie z przepisem art. 304 § 1 Kodeksu pracy, „pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy, o których mowa w art. 207 § 2, osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, a także osobom prowadzącym w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą”. Z powołanego przepisu wynika zatem, iż obowiązek pracodawcy ochronienia życia i zdrowia ludzkiego, które mogą być zagrożone w trakcie wykonywania pracy, nie jest uzależniony lub zróżnicowany od podstawy prawnej zatrudnienia. Obowiązek zapewnienia bezpiecznych oraz higienicznych warunków pracy – przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki – spoczywa zatem na pracodawcy nie tylko wobec jego pracowników, ale również względem osób wykonujących czynności w ramach umów cywilnoprawnych (w szczególności wynikających z umowy o dzieło, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług). W ramach realizacji tego obowiązku pracodawca (a zarazem zleceniodawca) może zatem od osób zatrudnionych na podstawie umowy cywilnoprawnej domagać się przestrzegania przepisów i zasad bhp, wydając im przy tym polecenia usunięcia w tym zakresie ewentualnych uchybień, a także kontrolując ich wykonanie (przepis art. 207 § 2 pkt 2 KP).
Z omawianych przepisów wynika zatem, iż pracodawca – jako zleceniodawca – ma wobec osób zatrudnianych u siebie na podstawie cywilnoprawnych umów obowiązek dbałości o ochronę ich zdrowia i życia, przejawiający się organizowaniem im stanowisk pracy w taki sposób, by wykonywana przez nich praca nie stwarzała zagrożenia dla nich samych oraz dla osób postronnych. To jednak do pracodawcy (jako zleceniodawcy) należy ostateczny wybór, jakie środki uzna on za odpowiednie, aby zapewnić zatrudnianym u siebie zleceniobiorcom bezpieczne oraz higieniczne warunki pracy.
Odnosząc się z kolei szczegółowo co do ewentualnych obowiązków pracodawcy (jako zleceniodawcy) w zakresie konieczności:
Przepis art. 304 § 1 KP nie rozstrzyga tego, w jaki sposób obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy zleceniobiorcy ma być zrealizowany. Przyjmuje się, że jeżeli rodzaj czynności, stopień występujących zagrożeń w miejscu pracy lub związanych z przebiegiem procesów jest na tyle znaczny, że wskazane jest, aby do wykonywania tych czynności lub przebywania w tych warunkach były dopuszczone wyłącznie osoby odpowiednio przeszkolone w zakresie bhp, to można wymagać od osoby, z którą zawiera się umowę cywilnoprawną, poddania się szkoleniu w zakresie bhp. Wówczas osoba ta ma na podstawie przepisu art. 211 KP (w związku z przepisem art. 3041 KP) obowiązek odbyć odpowiednie szkolenie bhp. Nie ma natomiast podstaw prawnych do traktowania zleceniobiorców tak jak pracowników, w tym nie ma bezwzględnego obowiązku organizowania im szkoleń w zakresie bhp. Potwierdził to Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu, w orzeczeniu z dnia 18 listopada 2009 r. (sygn. akt SA/Po 440/09), stwierdzając, iż „nakazy dotyczące skierowania na wstępne badania lekarskie, poddania szkoleniu wstępnemu ogólnemu i na stanowisku pracy z zakresu bhp można nałożyć jedynie na pracodawcę zatrudniającego pracowników”.
Przepis art. 207 § 2 KP (który stosuje się wobec pracodawcy zatrudniającego osoby wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy) nie nakłada na pracodawcę obowiązku kierowania pracowników na profilaktyczne badania lekarskie, celem stwierdzenia braku przeciwwskazań do wykonywania pracy na danym stanowisku pracy. Taki obowiązek pracodawcy wynika z przepisu art. 229 KP, który jednakże nie został wymieniony w przepisie art. 304 KP, jako ten, który pracodawca ma również obowiązek stosować wobec osób wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy.
W pozostałym zakresie, co do braku konieczności kierowania przez pracodawcę (jako zleceniodawcę) osób wykonujących czynności na podstawie umów cywilnoprawnych na jakiekolwiek badania lekarskie, zastosowanie znajduje przywołana powyżej argumentacja dotycząca braku – co do zasady – obowiązku kierowania takich osób na szkolenia z zakresu bhp. Tak więc, omawianym badaniom lekarskim powinni być poddawani jedynie zleceniobiorcy jeżeli rodzaj wykonywanych czynności i stopień zagrożeń (w tym ryzyko wypadku przy pracy, występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych) wskazuje na celowość dopuszczenia do pracy wyłącznie osób posiadających odpowiedni stan zdrowia – wtedy zleceniodawca może wymagać od osoby, z którą zawiera umowę cywilnoprawną, poddania się badaniu lekarskiemu, a osoba ta ma obowiązek poddać się takim badaniom lekarskim.
W przepisie art. 207 § 2 KP również nie ma mowy o ryzyku zawodowym, w tym o konieczności informowania o takim ryzyku występującym przy wykonywaniu pracy. O ryzyku zawodowym traktuje bowiem zupełnie inny przepis Kodeksu pracy, nieznajdujący zastosowania w relacji zleceniodawca-zleceniobiorca, a mianowicie przepis art. 226 KP.
Tak więc, w doktrynie prawniczej pojawiają się poglądy, w świetle których – pomimo braku formalnego obowiązku przeprowadzania przez pracodawcę szkoleń z zakresu bhp oraz profilaktycznych badań lekarskich względem osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych – pracodawca (jako zleceniodawca) ma jednak obowiązek wyjątkowo kierować zleceniobiorców na takie szkolenia i badania, w ramach realizowania obowiązku zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy osobom wykonującym czynności na innej podstawie niż stosunek pracy. Pracodawca nie powinien bowiem dopuścić osób nieprzygotowanych (nieprzeszkolonych w dziedzinie bhp, bez badań profilaktycznych) do prac, przy których występują czynniki niebezpieczne lub szkodliwe.Dopuszczenie nieprzygotowanych do pracy osób powoduje bowiem pogorszenie stanu bhp w zakładzie pracy, zarówno dla tych osób, jak również pracowników wykonujących pracę w pobliżu.
To jednak, czy rodzaj wykonywanych czynności uzasadnia powinność przeszkolenia zleceniobiorcy w zakresie bhp oraz poddania go badaniom lekarskim, należy rozpatrywać w każdej sprawie indywidualnie.
Należy stwierdzić, iż na podstawie przepisu art. 3041 KP, osoba wykonująca usługi na rzecz pracodawcy oraz na terenie jego zakładu pracy, a nie będąca pracownikiem, jest zobowiązana:
przy czym dokładny zakres powyżej wskazanych obowiązków z zakresu bhp ciążących na osobach osobiście realizujących zadania na rzecz przedsiębiorcy, w oparciu o umowę cywilnoprawną, powinien zostać wyraźnie określony, a z którym to dokumentem taka osoba niebędąca pracownikiem powinna zostać zapoznana i potwierdzić to własnoręcznym podpisem.
Klikając „Akceptuję cookies”, zgadzasz się na przechowywanie plików cookie na swoim urządzeniu w celu usprawnienia nawigacji w witrynie, analizy korzystania z witryny i pomocy w naszych działaniach marketingowych.