„Ustawa Kamilka” cz. II – zmiany w KPK, KKW i ustawie o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich

Jak „ustawa Kamilka” zmienia prawo od strony karnej?

W części I artykułu omówione zostały okoliczności uchwalenia tzw. „ustawy Kamilka”, tj. ustawy z 28.7.2023 r. oraz zawarte w niej przepisy zmieniające procedurę cywilną, prawo rodzinne, a także regulujące kwestię przeciwdziałania przemocy w rodzinie – która dostępna jest pod linkiem: https://sowislo.com.pl/kolejne-przepisy-nowelizacji-kro-kpc-i-innych-ustaw-wchodza-w-zycie-jak-nowe-regulacje-z-tzw-ustawy-kamilka-chronia-maloletnich-i-osoby-z-niepelnosprawnoscia-cz-i/

W kolejnej odsłonie artykułu omówione zostanie jak Ustawa Kamilka wpływa na procedurę karną, prawo karne wykonawcze oraz jakim modyfikacjom uległy przepisy ustawy z 13.5.2026 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich.

Reprezentant dziecka także w postępowaniu karnym

Ustawa Kamilka dodała także do przepisów procedury karnej instytucję reprezentanta dziecka, omawianą w I części artykułu w kontekście zmian w k.r.o. i procedurze cywilnej. W postępowaniu karnym, w którym pokrzywdzonym jest dziecko, rodzic nie może pełnić roli jego przedstawiciela ustawowego, w sytuacji oskarżenia drugiego z rodziców. We wskazanej konfiguracji procesowej dotychczas funkcjonował kurator małoletniego, którego z dniem 15.2.2024 r. zamieniono na reprezentanta, umocowanego do dokonywania wszelkich czynności związanych ze sprawą, w tym w zakresie postępowania odwoławczego i wykonawczego.

Jednocześnie, w celu zapewnienia w procesie karnym niezwłocznego zapewnienia małoletniemu pokrzywdzonemu stosownej reprezentacji, nowelizacją dodano do przepisu art. 51 § 2a k.p.k., który nakłada na sąd, a w postępowaniu przygotowawczym na prokuratora, obowiązek niezwłocznego – nie później niż w terminie 7 dni od dnia zaistnienia okoliczności, o których mowa w art. 98 § 2 k.r.o. – wystąpienia do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wyznaczenie reprezentanta dziecka, o którym mowa w art. 99 § 1 k.r.o.

Obowiązek informowania pokrzywdzonego o opuszczeniu zakładu karnego przez skazanego

Dotychczasowe przepisy k.k.w. przyznawały pokrzywdzonemu prawo do informowania, na jego wniosek, o wszelkich sytuacjach związanych z opuszczeniem przez skazanego zakładu karnego, czy to mających charakter tymczasowy, czy stały, a także o ucieczce skazanego z zakładu karnego. W ocenie ustawodawcy jednak rozwiązanie to nie gwarantowało pokrzywdzonym przez najcięższe przestępstwa właściwego poziomu bezpieczeństwa. Przy braku inicjatywy z ich strony – wynikającego z różnych względów, w tym złego stanu emocjonalnego czy chęci zapomnienia o traumatycznej przeszłości – osoby te mogły nie posiadać wiedzy o sytuacji skazanego, w konsekwencji czego mogły zostać zaskoczone powrotem sprawcy na wolność.

Nowelizacją wprowadzono zatem obligatoryjność zawiadomienia pokrzywdzonego o opuszczeniu zakładu karnego przez sprawcę, w przypadku skazania za przestępstwa wymienione enumeratywnie w art. 168a § 2a k.k.w. Do katalogu czynów zabronionych należą: wszystkie przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, handel ludźmi, uporczywe nękanie, znęcanie się czy uprowadzenie małoletniego lub osoby nieporadnej. Niemniej, w sytuacji złożenia przez pokrzywdzonego oświadczenia o rezygnacji z uprawnienia wskazanego w § 2a, organy zwolnione są z obowiązku informacyjnego. Jednocześnie, pokrzywdzonych ww. przestępstwami informuje się o przysługującej im możliwości uzyskania pomocy z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, tj. w szczególności pomocy medycznej, psychologicznej, rehabilitacyjnej, prawnej itd.

Zmiany w ustawie o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich

Nowelizacja dotknęła w najszerszym zakresie ustawę z 13.5.2016 r. (dotychczas) o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym. Do jej tytułu dodano jednak z dniem 15.2.2024 r. określenie „i ochronie małoletnich”, co w pełni koresponduje z rozszerzeniem jej przedmiotu regulacji w art. 1.

Do 15.2.2024 r. ustawa przewidywała 3 rodzaje szczególnych środków ochrony przed przestępczością na tle seksualnym, tj. Rejestr Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym; obowiązki pracodawców i innych organizatorów w zakresie działalności związanej z szeroko pojętą opieką nad małoletnimi oraz określenie miejsc szczególnego zagrożenia przestępczością na tle seksualnym (art. 3). Obecnie jednak środki te zostały rozdzielone na dwie kategorie: środki ochrony przeciwdziałające zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym, które co do zasady pozostają zbliżone oraz odrębne – środki ochrony małoletnich, do których należą:

• ocena prawdopodobieństwa ponownego popełnienia przestępstwa przeciwko wolności seksualnej  i obyczajności na szkodę małoletniego,
• standardy ochrony małoletnich,
• Serious Case Reviews,
• Krajowy Plan Przeciwdziałania Przemocy na Szkodę Małoletnich oraz Krajowy Plan Przeciwdziałania Przestępstwom Przeciwko Wolności Seksualnej i Obyczajności na Szkodę Małoletnich,
• kontrola wykonywania obowiązków spoczywających na pracodawcach i innych podmiotach.

Standardy ochrony małoletnich

Ustawa Kamilka dodała głośne w ostatnich miesiącach „Standardy ochrony małoletnich”. Obowiązek ich wdrożenia spoczywa obecnie na dyrektorach szkół, przedszkoli i kierownikach innych placówek oświatowych, placówek opiekuńczych, wychowawczych, resocjalizacyjnych, religijnych i artystycznych. Nadto, obowiązek ten obejmuje placówki medyczne, rekreacyjne, sportowe i inne związane z rozwijaniem zainteresowań dzieci – tym samym dotyczy dyrektorów szpitali, kierowników klubów sportowych i innych podmiotów oferujących zajęcia hobbystyczne dla małoletnich.

Ustawodawca przewidział otwarty katalog standardów, a do ich podstawowych elementów należy ustalenie m.in.:

• zasad zapewniających bezpieczeństwo małoletnich w relacjach z personelem, w szczególności wykaz zachowań niedozwolonych,
• procedur interwencyjnych w razie podejrzenia krzywdzenia małoletniego,
• procedury składania zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego oraz zawiadamiania sądu opiekuńczego – z wyraźnym ustaleniem osób, do kompetencji których zawiadamianie będzie należało,
• osób odpowiedzialnych za przyjmowanie zgłoszeń o zdarzeniach zagrażających dziecku oraz odpowiedzialnych za udzielenie mu bieżącego wsparcia;
• zasad korzystania z urządzeń elektronicznych z dostępem do Internetu,

Zaznaczyć należy, że do wprowadzenia standardów ochrony małoletnich zobowiązano także podmioty świadczące usługi turystyczne i hotelarskie, zatem hotele, pensjonaty czy domy wczasowe. W ramach obligatoryjnych elementów standardów w odniesieniu do ww. podmiotów wskazano jednak dodatkowo konieczność ustalenia w placówce zasad i procedur identyfikacji małoletniego przebywającego w obiekcie i jego relacji z dorosłym, z którym dziecko się zameldowało. Rozwiązanie to ma w założeniu chronić dzieci przed niebezpieczeństwem uprowadzenia i wykorzystania przez osobę dorosłą.

Zgodnie z ustawą Kamilka, standardy ochrony małoletnich mają uwzględniać także sytuację dzieci z niepełnosprawnością oraz ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Ponadto, mają podlegać cyklicznej ewaluacji, celem ich dostosowania do bieżących potrzeb, a także winny być publikowane na stronie internetowej podmiotu albo wywieszone w widocznym miejscu, w jego siedzibie.

Inne, szczególne środki ochrony małoletnich

Poza wdrożeniem standardów ochrony małoletnich, rozszerzeniu uległy obowiązki podmiotów zajmujących się działalnością związaną z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich, lub opieką nad nimi. Obecnie, pracodawca jest obowiązany do:

• weryfikacji czy dane potencjalnego pracownika są zamieszczone w Rejestrze z dostępem ograniczonym bądź czy Państwowa Komisja do spraw przeciwdziałania wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15 wydała postanowienie o wpisie w Rejestrze;
• uzyskania stosownych dokumentów od kandydata oraz ich weryfikacji;
• utrwalenie informacji w formie wydruku i dołączenie ich do akt osobowych pracownika lub dokumentacji osoby dopuszczonej do działalności związanej z dziećmi.

Kandydat jest natomiast obowiązany do:

• przedłożenia pracodawcy lub organizatorowi informację z KRK w zakresie przestępstw z rozdziałów XIX i XXV k.k., art. 189a i art. 207 k.k., jak również przestępstw uregulowanych w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii z 29.7.2005 r. czynów odpowiadających ww. przestępstwom wg prawa obcego;
  • w przypadku cudzoziemca – informację z rejestru karnego państwa obywatelstwa, uzyskiwaną do celów działalności zawodowej lub wolontariackiej związanej z kontaktami z dziećmi;
• przedłożenia pracodawcy lub organizatorowi oświadczenia o państwie/państwach, w których kandydat zamieszkiwał w ciągu ostatnich 20 lat oraz o państwie obywatelstwa, a także informację z rejestrów karnych tych państw, uzyskaną do celów działalności zawodowej lub wolontariackiej związanej z kontaktami z dziećmi;
• w przypadku braku żądanej informacji, kandydat winien przedstawić informację z rejestru karnego państwa obcego, a w braku rejestru karnego – składa oświadczenie, iż nie był prawomocnie skazany za wymienione powyżej przestępstwa, a także nie orzeczono w stosunku niego zakazu wykonywania działalności związanej z szeroko pojętą opieką nad małoletnimi. Oświadczenia składane są pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.

Ustawodawca wyłączył jednak powyższe obowiązki w przypadku kandydata będącego członkiem rodziny małoletniego (rozumianym jako osoba spokrewniona lub niespokrewniona, ale pozostająca w faktycznym związku oraz wspólnie zamieszkująca i gospodarująca) lub osobą osobiście znaną rodzicowi małoletniego albo jego przedstawicielowi ustawowemu – w sytuacji, gdy rodzice małoletniego są dopuszczającymi do działalności wykonywanej w stosunku do dziecka.

Kontrola realizacji obowiązków

Na obowiązkach po stronie pracodawców się jednak nie kończy. Ustawodawca przewidział weryfikację ich realizacji oraz weryfikację obowiązku wprowadzenia standardów ochrony małoletnich po stronie organów samorządu terytorialnego.

Obecnie zatem wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta oraz marszałek województwa sprawują kontrolę nad wykonywaniem ww. obowiązków, w zakresie objętym właściwością rzeczową i miejscową. Organy te mogą oczywiście upoważnić do wykonywania funkcji kontrolnych pracowników podległych im urzędów oraz funkcjonariuszy straży gminnych. Nadto, uprawnienie kontrolne przysługuje (w zakresie właściwości) organowi prowadzącemu jednostkę systemu oświaty, zatem m.in. dyrektorowi szkoły, przedszkola, placówki oświatowo-wychowawczej, kierownikowi placówki artystycznej, poradni pedagogiczno-psychologicznej, młodzieżowego ośrodka wychowawczego.

Państwowa Inspekcja Pracy ma natomiast obowiązek przeprowadzenia kontroli u pracodawcy lub innego organizatora w zakresie dokonania weryfikacji kandydata w Rejestrze z dostępem ograniczonym. W razie jej braku PIP zawiadamia Policję lub prokuratora. Analogiczne uprawnienie przysługuje Prezesowi Narodowego Funduszu Zdrowia w zakresie jego właściwości, a tym samym pracownikom Funduszu przeprowadzającym kontrolę.

Nowe przepisy karne i obowiązek zasądzenia świadczenia pieniężnego na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej

Dotychczas w ustawie uregulowano tylko 2 czyny zabronione, tj. niezgłoszenie faktycznego adresu pobytu przez osobę wpisaną do Rejestru oraz nieuprawnione uzyskanie informacji z Rejestru. Nowelizacją z 7.2023 r. wprowadzono jednak dodatkowe przestępstwo i wykroczenia, poprzez dodanie przepisów art. 23 ust. 2 i 3, art. 23a, art. 23b oraz art. 23c.

Obecnie zatem, w katalogu przepisów karnych uwzględniono wykroczenia polegające na:

• nieuzyskaniu przez pracodawcę informacji czy dane kandydata do pracy z dziećmi są zamieszczone w Rejestrze z dostępem ograniczonym lub w Rejestrze osób, w stosunku do których Państwowa Komisja do spraw przeciwdziałaniu wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15 wydała postanowienie o wpisie w Rejestrze,
• niewypełnieniu przez kandydata do pracy z dziećmi obowiązku przedłożenia pracodawcy informacji z KRK lub oświadczenia o braku wpisu w rejestrze zagranicznym (szerzej opisanego w części dot. innych, szczególnych środków ochrony małoletnich),
• dopuszczeniu przez pracodawcę do pracy z dziećmi osoby, której dane zamieszczone są w Rejestrze lub osoby, o której prawomocnym skazaniu za przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu, przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, przestępstwo handlu ludźmi, znęcania się bądź z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii pracodawca miał wiedzę –

za popełnienie których grozi kara aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny w kwocie nie niższej niż 1000 zł,

• niewykonywaniu obowiązku wprowadzania standardów ochrony małoletnich – za popełnienie którego grozi kara grzywny do 250 zł albo kara nagany,
• ponownym stwierdzeniu niewykonania obowiązku wprowadzania standardów ochrony małoletnich (typ kwalifikowany ww.) – za popełnienie którego grozi kara grzywny w kwocie nie niższej niż 1000 zł.

Nadto, dodano nowe przestępstwo dopuszczenia do pracy lub innej działalności związanej z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub opieką nad nimi, osoby z orzeczonym zakazem zajmowania tego typu stanowisk. Zaznaczyć trzeba, że przestępstwo zostało obwarowane surową sankcją, bowiem za jego popełnienie grozi kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

Ustawa Kamilka dodała także do ustawy instytucję obligatoryjnego orzeczenia środka karnego w postaci świadczenia pieniężnego na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, w kwocie do 30.000 zł – w przypadku skazania za przestępstwo dopuszczenia do pracy z dziećmi osoby z orzeczonym zakazem zajmowania stanowisk związanych z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub opieką nad nimi. W przypadku wyżej omówionych wykroczeń, sąd jest również obowiązany do zasądzenia świadczenia pieniężnego, jednak w kwocie niższej, do 10.000 zł.

Podsumowanie

Zmiany wprowadzone do porządku prawnego ustawą Kamilka dają nadzieję na realną poprawę sytuacji dzieci i osób z niepełnosprawnością w Polsce. Pozytywnie należy ocenić znowelizowanie nie tylko przepisów prawa rodzinnego i procedury cywilnej, lecz także sięgnięcie przez ustawodawcę do zagadnień dotykających w różnym stopniu prawa karnego. Dyrektorzy szkół, przedszkoli, ośrodków sportowych, kierownicy placówek medycznych, a także prowadzący hotele oraz inne obiekty turystyki i rekreacji zostali zobowiązani do wprowadzenia standardów ochrony małoletnich, które mają na celu zapewnienie dzieciom większego bezpieczeństwa. Pozostaje zatem wierzyć, że dzięki tym wszystkim zmianom historie Kamila z Częstochowy oraz wielu innych skrzywdzonych dzieci nie będą się powtarzać.