Przełomowy wyrok Sądu Najwyższego w sprawie procedury zmiany płci

Uchwała SN

4.3.2025 r. w uchwale wydanej przez skład całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego, III CZP 6/24, odstąpiono od zasady prawnej uchwalonej kilkadziesiąt lat temu (uchwała SN z 22.6.1989 r., III CZP 37/89) i uporządkowano zasady występowania do Sądu z żądaniem zmiany płci. Konieczność wydania uchwały powstała na kanwie rozbieżności w zakresie określenia uczestników takiego postępowania, wynikających z wcześniejszych wyroków SN, tj.:

• Z 10.1.2019 r., II CSK 371/18. – przesądzono o koniecznym i jednolitym współuczestnictwie małżonka oraz dzieci w postępowaniu (art. 73 § 2 w zw. z art. 72 § 2 k.p.c.).
• Z 6.12.2013 r., II CSK 146/13 –  stwierdzono, że w sprawach o ustalenie zmiany płci bierną legitymację procesową posiadają wyłącznie rodzice powoda.

Brak przepisów

W polskim ustawodawstwie nie powstały do tej pory przepisy, które regulowałyby kompleksowo przedmiotową materię, pomimo wzrostu liczy osób występujących o sądową zmianę płci. W związku z tym podstawę stanowił przepis art. 189 k.p.c., odnoszący się do powództwa o ustalenie – ze wszystkimi tego konsekwencjami, czyli rozpoznawaniem sprawy przez Sąd w trybie procesowym, włącznie z koniecznością pozwania rodziców osoby występującej z takim żądaniem.

Nowa zasada prawna

W uchwale SN z 4.3.2025 r. (stanowiącej zasadę prawną) ustalono, iż  żądanie zmiany oznaczenia płci w akcie urodzenia podlega rozpoznaniu przez sąd w postępowaniu nieprocesowym przy zastosowaniu w drodze analogii art. 36 ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego (P.a.s.c.).

Sąd Najwyższy miał na uwadze, że w obecnym stanie prawnym płeć człowieka jest elementem stanu cywilnego, a wszystkie postępowania unormowane w ustawie Prawo o aktach stanu cywilnego, toczą się w trybie nieprocesowym, z tą jednak różnicą, że z grona podmiotów legitymowanych do wystąpienia z żądaniem zmiany płci należy jednak wykluczyć prokuratora i kierownika urzędu stanu cywilnego, wymienionych w art. 36 P.a.s.c.

1. W tej sytuacji zmiana oznaczenia płci w akcie urodzenia może nastąpić wyłącznie na wniosek osoby, której dotyczy ten akt, a oprócz wnioskodawcy uczestnikiem postępowania może być tylko jego małżonek (art. 510 k.p.c.). 
2. W ocenie składu orzekającego, istniejące małżeństwo osoby transseksualnej – w przypadku uwzględnienia wniosku – stałoby się bowiem w takiej sytuacji małżeństwem jednopłciowym, co pozostawałoby w sprzeczności z art. 18 Konstytucji RP, chroniącym tożsamość małżeństwa jako związku mężczyzny i kobiety.
3. Zdaniem SN, uczestnictwo rodziców i dzieci wnioskodawcy nie jest jednak konieczne, gdyż stosunek rodzicielstwa nie jest zależny od płci rodzica oraz w żaden sposób przy zmianie płci nie ulegają zmianie prawa i obowiązki rodziców i dzieci względem siebie.

Znaczenie uchwały

Uchwała SN bez wątpienia porządkuje procedurę występowania o sądową zmianę płci, szczególnie, że jest to wciąż materia nieuregulowana ustawowo. Aktualnie dzięki podjętej uchwale omawiane postępowanie jest mniej sformalizowane i bardziej przyjazne ich uczestnikom.