Trudności w kwalifikacji pracy wykonywanej przez personel medyczny jako pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze – część I

Codzienna praktyka współpracy ze szpitalami wskazuje, że wiele trudności nastręcza kwalifikacja pracy wykonywanej przez personel medyczny jako pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Pracodawca na podstawie dostępnych aktów prawnych musi dokonywać samodzielnie analizy poszczególnych prac wykonywanych przez personel medyczny i wystawić odpowiednie świadectwo. Nierzadko jednak ZUS ma odmienne zdanie w kwestii tej kwalifikacji.

Wykaz stanowisk i zawodów w aktach prawnych

Dla oceny pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze do 31.12.2008 r. zastosowanie znajdą rozporządzenie Rady Ministrów z 7.2.1983 r. sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze oraz zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 12.7.1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu zdrowia i opieki społecznej. Do każdego z powyżej wskazanych aktów prawnych załączony został wykaz stanowisk i zawodów, które w ich rozumieniu stanowią pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Przykłady kwalifikacji

1. Praca w oddziale porodowym – oddział ten nie został wymieniony w katalogu prac zawartym w przywołanym zarządzeniu z 1983 r. Nie można zatem uznać, że osoby pracujące w tym oddziale wykonują pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
2. Praca technika radiologa oraz lekarza radiologa wprawdzie nie została wymieniona w dziale XII zarządzenia z 1983 r., ale w punkcie 4. działu XIV tego zarządzenia wymieniono prace narażające na działanie promieniowania jonizującego oraz prace narażające na działanie pól elektromagnetycznych w zakresie od 0,1 do 300.000 MHz w strefie zagrożenia. Jeżeli zatem technik radiolog lub lekarz radiolog wykonują swoją prace w warunkach wskazanych powyżej, wówczas wykonywana przez nich praca będzie mogła zostać zakwalifikowana jako praca w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze;
3. Praca kierowcy karetki: w załączniku nr 1 do zarządzenia z 1983 r., w dziale VIII (w transporcie i łączności), w punkcie 2. podpunkt 1. jako pracę w szczególnych warunkach uwzględniono m.in. pracę kierowcy samochodu uprzywilejowanego w ruchu. Zgodnie jednak z art. 2 pkt 38) ustawy z 20.6.1997 r. Prawo o ruchu drogowym pojazdem uprzywilejowanym jest pojazd wysyłający sygnały świetlne w postaci niebieskich świateł błyskowych i jednocześnie sygnały dźwiękowe o zmiennym tonie, jadący z włączonymi światłami mijania lub drogowymi; określenie to obejmuje również pojazdy jadące w kolumnie, na której początku i na końcu znajdują się pojazdy uprzywilejowane wysyłające dodatkowo sygnały świetlne w postaci czerwonego światła błyskowego. Z kolei z art. 53 pkt 12 ww. ustawy wynika, że pojazdem uprzywilejowanym może być jednostka niewymieniona w pkt 1-11, jeżeli jest używany w związku z ratowaniem życia lub zdrowia ludzkiego – na podstawie zezwolenia ministra właściwego do spraw wewnętrznych.

Mając na względzie powyższe zasadnym wydaje się przyjęcie, że jeżeli karetka nie spełnia cech o których mowa w art. 2 pkt 38) przywołanej ustawy, wówczas kierowca nie będzie wykonywać pracy w szczególnych warunkach. Jeżeli zaś spełnione są wymogi z art. 53 pkt 12 ustawy i szpital dysponuje stosownym zezwoleniem ministra, wówczas możliwe byłoby przyjęcie, że kierowca wykonuje pracę w szczególnych warunkach w rozumieniu powoływanego na wstępie zarządzenia.

Kryteria, które należy wziąć pod uwagę

Dla uznania, że dany pracownik wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze konieczne jest nie tylko ustalenie, że stanowisko danego pracownika zostało wymienione w jednym z ww. wykazów, ale również z dokumentacji pracowniczej i okoliczności faktycznych musi  wynikać, że pracownik w istocie te prace wykonywał stale i to w pełnym wymiarze czasu pracy

Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach w sposób stały oznacza wykonywanie jej codziennie, każdego dnia roboczego, w którym pracownik zobowiązany jest do świadczenia pracy. Wykonywanie pracy w pełnym wymiarze pracy oznacza natomiast, że jest ona wykonywana przez cały dzień roboczy, zgodnie z obowiązującymi pracownika normami czasu pracy. Jak podkreśla Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z 16.2.2021 r.: Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy oznacza, że pracownik nie ma powierzonych innych obowiązków jak tylko te, które dotyczą pracy w szczególnych warunkach (sygn. akt: III AUa 1159/20). Nie jest wymagane, żeby pracownik wykonywał pracę przez 8 godzin – jeżeli wymiar czasu pracy na jego stanowisku wynosi np. 5 godzin, to świadczenie pracy w warunkach szczególnych w pełnym wymiarze pracy oznaczać będzie jej wykonywanie przez 5 godzin w trakcie trwania dnia roboczego.

Ponadto, podkreśla się, że warunek wykonywania pracy w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku jest spełniony tylko wówczas, gdy pracownik w ramach obowiązującego go pełnego wymiaru czasu pracy na określonym stanowisku, stale – czyli ciągle – wykonuje pracę w szczególnych warunkach i nie wykonuje w tym czasie żadnych innych czynności niezwiązanych z zajmowanym stanowiskiem. Zatem w przypadku jednoczesnego wykonywania prac wymienionych w wykazie prac w szczególnych warunkach z pracami tam niewymienionymi, nawet gdy stosunek tych pierwszych jest nieproporcjonalnie wysoki, przekreśla to możliwość zakwalifikowania pracy jako wykonywanej w szczególnych warunkach. Nie można bowiem uznać, że była ona wykonywana stale, w pełnym wymiarze czasu pracy (K. Stefański, Dodatkowe wymogi dotyczące wykonywania pracy w szczególnych warunkach [w:] Współczesne problemy prawa emerytalnego, red. T. Bińczycka-Majewska, M. Włodarczyk, Warszawa 2015).

Liberalne poglądy przy kwalifikacji

W orzecznictwie można znaleźć również bardziej liberalne poglądy, np. że w spornych przypadkach – uwzględnienie okresów wykonywania pracy szkodliwej lub uciążliwej wymaganej do przyznania emerytury w niższym wieku emerytalnym – następuje po ustaleniu rzeczywistego zakresu obowiązków oraz wykonywania bezpośrednio i stale szkodliwego zatrudnienia, tyle że ocena prawna tych ustaleń powinna być racjonalna, bez stosowania „aptekarskiej” miary lub „stopera w ręku” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 21.8.2013 r., sygn. akt: III AUa 1769/12).

Podsumowując pracodawca pracę poszczególnych pracowników powinien zawsze oceniać indywidualnie pod kątem faktycznie wykonywanych przez nich czynności, wymiaru czasu pracy i w odniesieniu do katalogu prac wskazanych w ww. aktach prawych.

Cdn.